Het virus dat Ad van Rijswijk (67) 34 jaar geleden besmette, laat hem nooit meer los. Hij herinnert zich het eerste gesprek over de ontsnappingsroutes in de oorlog door landgoed De Utrecht nog als de dag van gisteren. Even bij Annie Wolfs op de koffie gaan, leverde in 1984 een stortvloed aan informatie op. Hij wilde zich gaan verdiepen in de geschiedenis van Esbeek en omgeving, maar wat hij daar aan de keukentafel hoorde, deed hem watertanden en duizelen tegelijk. Hij werd daar besmet met iets dat hem aanzette tot onderzoek, het zou zijn levenswerk worden!
Door Harrie Wenting
Dat er maar liefst tachtig Frans krijgsgevangenen, vijftig Engelse piloten en honderdvijftig joden vluchtten via de Esbeekse bossen. Dat had hij niet geweten. Dat ze op deze wijze konden vluchten naar een vrij leven, via de bossen van landgoed De Utrecht naar België en Zuid Europa. Een van de ‘Pilotenlijnen’ ging bij Hooge Mierde de grens naar Weelde over. Esbekenaar Ad van Rijswijk maakte er in de jaren die volgden zijn levenswerk van om de ontsnappingsroutes in kaart te brengen. Onlangs deed hij zijn verhaal voor de heemkundekring in Reusel.
Herdenking
Op 4 mei worden alle gevallenen in eerdere oorlogen herdacht. In de Brabant en De Kempen vielen er ook personen terwijl ze zich inzetten om anderen te redden. Via de ontsnappingslijnen (pilotenlijnen) kregen velen hun vrijheid terug, maar anderen betaalden ervoor met hun leven.
“Het was opvallend genoeg de marechaussee die een cruciale rol in de ontsnappingslijn vervulde,” vertelt Ad. “In Hilvarenbeek was er een marechaussee kazerne waar mannen als Karst Smit en Huub Meeuwesen gestationeerd waren. Zij patrouilleerden langs de grens waar veel gestroopt werd, van elke stroper die ze betrapten, namen ze het persoonsbewijs in. Toen ze ook vluchtende joden en krijgsgevangenen ontdekten die de grens over wilden, gaven ze hen de in beslag genomen passen mee. Nabij Den Bockenrijder stuitten ze bij toeval op een groepje studenten. Ze vroegen hen of ze wilden helpen door in een oud schuurtje wat mensen tijdelijk op te vangen. De studenten stemden toe. Zij hadden het voordeel dat niemand in de omgeving hen kende.
Toen er zich in 1943 ook vluchtende Engelse piloten meldden, zocht opperwachmeester Karst Smit iemand die Engels kon spreken. Hij kwam uit bij de leraar Eugène van der Heijden. Die begon om via het schuurtje van de studenten, piloten door de bossen tot in Weelde te vergezellen. Daar werden ze overgenomen richting Brussel en Gibraltar.”
Engeland
Van Rijswijk reisde voor zijn onderzoek, maar ook om herdenkingen bij te wonen, veelvuldig naar Engeland, waar hij voormalige piloten ontmoette, zoals Thom Appelwhite. Die had via de Beekse route zijn vrijheid en daardoor ook zijn leven terug kregen. Bij herberg Den Bockenrijder kwamen er op zijn initiatief twee panelen waar het verhaal op beschreven werd en in het oorlogsmuseum de Bewogen Jaren in Hooge Mierde wordt er veel aandacht aan besteed. Kees van Kemenade schreef er veelvuldig over, in boeken en in de Hilverbode.
Een van de luisteraars naar het verhaal van Van Rijswijk in Reusel was Hugo van Buchenem (25), student economie.
”Ik zou zo’n avontuur niet aan durven gaan, als ze mij gevraagd hadden aan zoiets mee te doen,” veronderstelt hij. ”Het is nu een spannend verhaal, maar toen was het bittere ernst.”
“Het probleem toen was”, vervolgt van Rijswijk,”je wist niet wie je kon vertrouwen. De Duitsers probeerden te infiltreren, maar uiteindelijk werd een toevallig bezoek aan een café met een piloot fataal. In het café zaten de Duitsers, ze arresteerden de man en zijn begeleider en martelden uit hen de rest van de informatie.”
Het hele verhaal van Ad van Rijswijk is veel langer dan dit verhaal. Hij is nog lang niet uitverteld en heeft ook nog voldoende stof om nog verder te onderzoeken.
[Dit verhaal is ook gepubliceerd in De Hilverbode van 3 mei 2018]
